تریپلیفسفات
(STPP): کاربردها،
خواص، ایمنی و مراجع علمی(کیا تجارت)
تریپلیفسفات
سدیم (Sodium Tripolyphosphate — STPP) یک پلیفسفات
کندانسشده است که در صنایع مختلف از صنایع
غذایی (نگهداری و بهبود کیفیت محصولات گوشتی) تا مواد شوینده، تصفیهآب، صنایع سرامیک
و تولید کاربرد گسترده دارد. این ماده
خواص کلاتسازی، افزایش ظرفیت نگهداری آب، تنظیم pH
و تثبیت امولسیون دارد که باعث میشود در بسیاری از فرایندهای صنعتی و غذایی مفید
باشد. در عین حال، موارد محیطزیستی (مانند نقش در ایجاد اتروفیکاسیون/تغذیه جلبکی)
و محدودیتهای مقرراتی وجود دارند که باید مد نظر قرار گیرند.
فرمولهای استاندارد STPP
نام شیمیایی Sodium Tripolyphosphate
فرمول مولکولی Na₅P₃O₁₀
ساختار یون پلیفسفات
⁵⁻
یون کامل با سدیم
Na⁺₅⁵⁻
1. معرفی و ساختار شیمیایی
تریپلیفسفات سدیم یک نمک پلیفسفات است که از پیوند بین یونهای فسفات تشکیل
میشود. بهصورت پودری سفید و محلول در آب است و خواص لیپوفیل/هیدروفیل و کلاتکنندگی
دارد که به عنوان بیلدر (builder) در فرمولاسیونهای شوینده و بهعنوان افزودنی فناوریمحور
در غذاها بهرهبرداری میشود.
2. خواص فیزیکوشیمیایی و مکانیسم عملکرد
کلاتسازی یونهای دو ظرفیتی (Ca²⁺, Mg²⁺):
STPP یونهای کلسیم و منیزیم را میگیرد و مانع تشکیل
رسوب سختی میشود (کاربرد مهم در مواد شوینده).
افزایش ظرفیت نگهداری آب و نگهداری چربی در محصولات گوشتی: با بالا بردن pH سطحی و
جدا کردن پروتئینها، آب و چربی بیشتر در بافت حفظ میشود و پخترفتاری بهتر میشود.
عملکرد بهعنوان امولسیفایر/پخشکننده و آنتیاکسیدانت در برخی سیستمهای غذایی:
در سیستمهای امولسیونی میتواند به استحکام امولسیون و کاهش اکسیداسیون چربی کمک
کند.
3. کاربردهای صنعتی و غذایی (جزئیات و مثالها)
3.1 صنایع غذایی
محصولات گوشتی فرآوریشده (سوسیس، کالباس، گوشت یخزده): STPP با افزایش ظرفیت نگهداری آب (water-holding capacity) و بهبود بافت، از کاهش وزن در پخت جلوگیری میکند و پایداری
امولسیونها را افزایش میدهد. مقالات متعدد اثرات مثبت STPP بر کاهش افت پخت و افزایش قوام
نشان دادهاند.
صنایع دریایی و آبزی: برای بهبود نگهداری رطوبت و جلوگیری از از دست رفتن کیفیت
در ماهی و میگو کاربرد دارد.
نقش در کاهش اکسیداسیون و نگهداری رنگ: برخی مطالعات اثرات آنتیاکسیدانی/محافظتی STPP را در گوشتهای چرخشده گزارش کردهاند.
3.2 مواد شوینده و پاککنندهها
بیلدر در فرمولاسیون پودرهای شوینده: STPP به عنوان builder یونهای سختی را مهار میکند و عملکرد شویندگی را بهبود میبخشد. بهخاطر نقش
تاریخیاش در افزایش بار فسفر در پسابها، در دهههای گذشته محدودیتها و جایگزینهایی
در برخی مناطق اعمال شده است.
3.3 تصفیه آب و صنایع شیمیایی
پایدارسازی یونها و تنظیم pH در فرایندهای صنعتی، و گاهی بهعنوان افزودنی در فرایندهای
شیمیایی صنعتی.
3.4 کاربردهای مهندسی و ساختمانی (سرامیک، چسبها، بتن)
بهبود کارپذیری، افزایش مقاومت اولیه و تأثیر بر خواص رئولوژیک: مطالعات جدید
نشان میدهد STPP میتواند کارپذیری خمیرها و خواص مکانیکی را در برخی سیستمها
افزایش دهد. (کاربرد در سرامیک و افزودنیهای سیمانی/بتنی در حال بررسی است.)
3.5 دام و طیور / آبزیپروری
بهعنوان افزودنی خوراکی کنترلشده (در برخی کاربردها) برای بهبود جذب و حفظ
رطوبت گوشت/محصولات دامی و بهینهسازی فرآوری.
4. مطالعات کاربردی و شواهد علمی (نمونه مقالات کلیدی)
مطالعهای روی گوشتهای فرآوریشده نشان داده که STPP موجب افزایش pH، بهبود WHC
(water-holding capacity)، پایداری امولسیون
و کاهش cooking loss میشود.
پژوهشهای متعدد بر تعامل نمک (NaCl) و STPP و زمان افزودن آنها بر صفات رنگ و ساختار پروتئینی گوشت تاکید
دارند؛ این اصول در فرآوری صنعتی سوسیس و محصولات مشابه استفاده میشود.
مقالات مروری و تحقیقاتی جدید (2020–2024) بهروزرسانیهایی در مورد نقش پلیفسفاتها در سامانههای
غذایی و پایداریِ روشهای جایگزین ارائه کردهاند.
5. ایمنی، جذب و مقررات
ایمنی خوراکی و ارزیابیهای ریسک: سازمانهای
بینالمللی و ملی (EFSA، FDA و نهادهای اروپایی) بازبینیهای متعددی درباره فسفاتها
انجام دادهاند. EFSA در سالهای اخیر در ارزیابیهایش به احتمال اینکه مجموع
مصرف فسفاتها در رژیم غذایی بالاتر از مقدار ایمن باشد اشاره کرده و پیشنهاد
محدودیتهای سطح مجاز را داده است. بنابراین در تعیین میزان افزودنی STPP در محصولات غذایی باید مقررات ملی و منطقهای را رعایت کرد.
مسمومیت و عوارض: شواهد موجود نشاندهندهٔ سمیت حاد پایین برای STPP و عدم مشاهده اثرات جهشزا در میزانهای معمول مصرف است؛ با این حال، مصرف
تجمعی فسفر از منابع مختلف (غذا، مکملها) میتواند نگرانیزا باشد و نیازمند کنترل
سطح کل مصرف است.
6. جنبههای محیطزیستی
و مقررات زیستمحیطی
نقش در اتروفیکاسیون (Eutrophication) یکی از مهمترین
نگرانیها آزادسازی فسفاتها (از جمله STPP) در آبهای سطحی است که میتواند موجب رشد جلبکها و کاهش کیفیت
آب شود. از دهه 1970–1990 به بعد، سیاستگذاریهای متعددی برای محدود کردن فسفاتها
در مواد شوینده اجرا شد که در کاهش اثرات محلی موثر بوده است. برخی کشورها و اتحادیهها
مقررات یا کاهش استفاده را اجرا کردهاند یا نصب تصفیهخانههای پیشرفته را الزامی
ساختهاند.
7. جایگزینها و
روندهای صنعتی
بیلدرهای بدون فسفات (zeolites، پلیکربوکسیلاتها
و ...) برای کاهش بار فسفر در پسابها توسعه یافتند. گرایش صنایع
شوینده در برخی بازارها به سمت فرمولهای «phosphate-free» بوده است، هرچند
در برخی کاربردها STPP هنوز برتریهای فنی دارد.
8. توصیههای عملی
برای تولیدکنندگان و مصرفکنندگان
1. رعایت سقفهای
مجاز: هنگام استفاده در محصولات غذایی،
دقت کنید مقادیر مصرفی مطابق مقررات ملی/منطقهای تعیین شود و مجموع فسفات مصرفی
از منابع مختلف بررسی گردد.
2. کنترل پساب و مدیریت
محیطی: در صنایع شوینده و کارخانهها، پیادهسازی
سیستمهای کنترل پساب و/یا استفاده از جایگزینهای کمفسفر توصیه میشود تا اثرات
اتروفیکاسیون کاهش یابد.
3. اطلاعرسانی به
مصرفکننده و برچسبگذاری شفاف: برای جلب اعتماد
مشتریان حساس به «فسفر» و مسائل محیطی، شفافسازی دربارهمیزان و دلایل استفاده مفید
است.
آیا STPP در غذا بیخطر
است؟ در سطوح مجاز مطابق مقررات، STPP بهعنوان افزودنی
غذایی استفاده میشود، اما مصرف تجمعی فسفاتها باید کنترل شود.
چرا STPP در مواد شوینده کمتر استفاده میشود؟ — نگرانیهای محیطزیستی
(اتروفیکاسیون) و مقررات باعث حرکت به سمت جایگزینهای بدون فسفات در برخی بازارها
شده است.
چگونه میتوانید خرید کنید؟
اگر به دنبال فنول باکیفیت برای صنایع نساجی یا پشم شیشه هستید، همین امروز با کارشناسان ما تماس بگیرید:
📞 شماره تماس، [09129174551][09129174503]
همچنین میتوانید برای دریافت مشاوره رایگان، نمونه محصول و قیمت عمده، فرم تماس در وبسایت ما را پر کنید.
منابع
10. منابع و رفرنسهای
معتبر (پیشنهادی برای درج در انتهای مقاله)
.
ScienceDirect — Sodium triphosphate overview (topic page).1-
Li S. et al., Effects of sodium tripolyphosphate on the quality and digestive
characteristics of PSE pork (PubMed).
European Commission — Final Report on detergent phosphates / policy assessment
(historical) (PDF).
Choi JS et al., Evaluation of physicochemical and textural properties… (Meat
Sci / PMC).
Glorieux S. et al., Phosphate reduction in emulsified meat products: impact…
(2017).
EFSA — Press release / opinion on phosphate
s (2019).